Co to są konserwanty i jaką rolę spełniają w kosmetykach?

Konserwanty to substancje chemiczne dodawane do kosmetyków w celu przedłużenia ich trwałości i zapobiegania rozwojowi mikroorganizmów, takich jak bakterie, grzyby, drożdże czy pleśnie. Ich obecność jest szczególnie istotna w produktach zawierających wodę, ponieważ wilgotne środowisko sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów, które mogą zagrażać zarówno jakości produktu, jak i zdrowiu konsumenta.

Konserwanty w kosmetykach odgrywają kluczową rolę w zapewnieniu ich bezpieczeństwa i trwałości. To właśnie bezpieczeństwo jest jednym z podstawowych wymagań stawianym kosmetykom przez prawo. Produkty kosmetyczne przed wprowadzeniem do obrotu muszą zostać poddane ocenie bezpieczeństwa, w której jednym z kryteriów jest ocena skuteczności działania układu konserwującego.

Bez konserwantów produkty kosmetyczne są narażone na szybki rozwój mikroorganizmów, a to może prowadzić do poważnych zagrożeń zdrowotnych. Dlatego kosmetyki, które nie zostały zakonserwowane, mogą mieć zaledwie dwa tygodnie trwałości i muszą być przechowywane w warunkach chłodniczych. Zrozumienie rodzajów konserwantów oraz ich funkcji w kosmetykach jest istotne nie tylko dla producentów, ale również dla konsumentów, którzy chcą dbać o swoje zdrowie. Jest to bardzo ważne, ponieważ kosmetyki do pielęgnacji min. twarzy, ciała i włosów obecne na naszych półkach mają długie terminy trwałości, które mogą być nawet powyżej 30 miesięcy i w całym tym okresie muszą zachować nie tylko swoje właściwości, ale także zachować stabilność mikrobiologiczną.

Każdy kosmetyk po otwarciu jest narażony na zanieczyszczenie mikroorganizmami w wyniku kontaktu z środowiskiem zewnętrznym np. z naszymi dłońmi, powietrzem lub wodą, dlatego układ składników konserwujących w produkcie musi być skuteczny. Konserwanty do kosmetyków dobiera się odpowiednio do przeznaczenia produktu uwzględniając rodzaj opakowania, w którym będzie znajdował się kosmetyk, pH samego kosmetyku oraz pozostałe składniki wchodzące w skład kosmetyków. Układ konserwantów w kosmetyku może się składać z kilku składników o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, dzieje się tak, ponieważ dopasowując konserwant do produktu należy wziąć pod uwagę to, że kosmetyk może mikrobiologicznie zanieczyścić zróżnicowana grupa drobnoustrojów (bakterie Gramm dodatnie, bakterie Gramm ujemne, pleśnie, grzyby i inne). Kombinacja różnych składników konserwujących, które działają na różne mikroorganizmy pozwala na poszerzenie spektrum działania przciwdrobnoustrojowgo i lepsze zabezpieczenie kosmetyku.

Najbardziej narażone na zanieczyszczenia mikrobiologiczne są produkty w opakowaniach, które są otwierane w sposób, w który kosmetyk ma bezpośredni kontakt ze środowiskiem zewnętrznym np. kremy w słoikach, a najmniej te, w których produkt nie ma kontaktu z powietrzem, wilgocią i którego nie wydobywamy z opakowania palcami – są to kosmetyki w opakowaniach typu airless lub opakowaniach z pompką.

Jaką funkcję pełnią konserwanty w kosmetykach i jakie mają właściwości?

• Głównym zadaniem konserwantów jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz trwałości produktu kosmetycznego przez cały okres jego stosowania.
• Działanie przeciwdrobnoustrojowe poprzez eliminację lub zahamowanie wzrostu bakterii, grzybów, drożdży i pleśni.
• Zachowanie jakości produktu – utrzymanie właściwości organoleptycznych takich, jak zapach, kolor, konsystencja).
• Zwiększenie bezpieczeństwa stosowania – konserwanty w kosmetykach ochronią konsumenta przed skutkami stosowania skażonych mikrobiologicznie produktów.

Jakie konserwanty są stosowane w kosmetykach?

Większość produktów kosmetycznych zarówno kosmetyki do pielęgnacji ciał, twarzy i włosów zawiera w swoim składzie wodę, składniki naturalne lub też składniki organiczne, które stanowią idealną pożywkę dla mikroorganizmów, dlatego ważne jest aby kosmetyk, został odpowiednio zakonserwowany.
Konserwanty są nieodłącznym elementem współczesnej kosmetyki, a ich obecność jak już wiemy wpływa na jakość i bezpieczeństwo produktów kosmetycznych, które codziennie stosujemy. Konserwanty w kosmetykach dzielą się na kilka głównych grup począwszy od składników naturalnych pochodzących z ekstraktów roślinnych po syntetyczne substancje.

W kosmetykach stosuje się zarówno konserwanty syntetyczne, jak i naturalne. Do najczęściej wykorzystywanych należą:
Konserwanty syntetyczne – najczęściej spotykanych konserwantów syntetycznych należ, m.in.:

• Parabeny (np. methylparaben, propylparaben) – skuteczne i szeroko przebadane, choć w ostatnich latach często budzące kontrowersje.
• Fenoksyetanol – popularna alternatywa dla parabenów, o szerokim spektrum działania drobnoustojowego.
• Kwas sorbowy i jego sole (sorbiniany np. sorbinian potasu) – stosowane głównie w kosmetykach naturalnych i ekologicznych.
• Kwas benzoesowy oraz jego dole np. benzoesan sodu, który bardzo często łączony jest wraz sorbinianem potasu – stosowane w kosmetykach naturalnych oraz dla dzieci
• Alkohole (np. alkohol benzylowy) – działają przeciwdrobnoustrojowo, często są stosowane w kosmetykach naturalnych.

Składniki o działaniu mikrostatycznym

Istnieje jeszcze jedna grupa substancji, które wykazują działanie przeciwdrobnoustojowe lub wzmacniające działanie konserwantów, ale nie wchodzą w skład listy z wykazem substancji konserwujących dozwolonych w produktach kosmetycznych (aneks V) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczące produktów kosmetycznych
Są to substancje mogące działać przeciwbakteryjnie, bakteriostatycznie lub też mogą wspierać działanie innych konserwantów. Inaczej mówiąc są to to takie substancje, które hamują rozwój i rozmnażanie bakterii (ale ich nie zabijają całkowicie)i należą do nich:

• glikole (glikol pentylenowy, glikol kaprylowy ) – stosowane są w kosmetykach jako składniki nawilżające, ale przy odpowiednim stężeniu mogą także pełnić funkcje substancji konserwujących lub podnoszących skuteczność innych konserwantów,
• estry gliceryny oraz kwasów tłuszczowych (kaprynowego, kaprylowego, laurynowego, undecylenowego),
• lewulinian sodu – pozyskiwany z kukurydzy lub trzciny cukrowej. Często łączy się go z aniznianem sodu (Sodium Anisate) ,
• hinokitiol – (czasami nazywany też β-thujaplicin) substancja występująca naturalnie w korze i korzeniach drzew z rodziny cyprysowatych głównie w japińskim cydrze hinoki, o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, przeciwzapanym oraz antyoksydacyjnym.

Konserwanty naturalne

• olejek goździkowy – pozyskiwany z pąków goździkowca ma właściwości przeciwbakteryjne i dezynfekujące,
• olejek cynamonowy – ma silne właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, zawiera m.in. eugenol i aldehyd cynamonowy,
• fermenty probiotyczne ( Lactobacillus ferment) – wykorzystywane głównie w produktach ekologicznych, chronią przed pategenami
• olejek rozmarynowy – dzięki zawartości składników takich jak kamfora i 1,8-cyneol, posiada właściwości zwalczające bakterie i grzyby.

Konserwanty w kosmetykach – czym są i jak wpływają na skórę?

Szczególnie narażone na rozwój drobnoustrojów są kosmetyki na bazie wody – kremy, mleczka, szampony czy toniki. Dodanie konserwantu minimalizuje ryzyko, że do produktu kosmetycznego przedostaną się chorobotwórcze mikroorganizmy poprzez kontakt ze skórą (gdy produkt wyjmujemy ze słoiczka palcami) czy powietrzem i zapewnieniają bezpieczeństwa oraz trwałości produktu przez cały okres jego stosowania.

Działanie konserwantów na skórę

Działanie konserwantów na skórę może być dwojakie. Z jednej strony – chronią użytkownika przed szkodliwym działaniem zanieczyszczonych kosmetyków, co jest niezmiernie istotne z punktu widzenia bezpieczeństwa. Z drugiej strony – niektóre konserwanty, szczególnie w wyższych stężeniach, mogą wywoływać podrażnienia, reakcje alergiczne czy nawet kontaktowe zapalenie skóry, zwłaszcza u osób z cerą wrażliwą lub atopową.

Dlatego właśnie stężenie konserwantów w kosmetykach jest ściśle regulowane prawem i testowane w badaniach dermatologicznych, a same kosmetyki są poddawane testom obciążeniowym czyli badaniu potwierdzającemu skuteczność zastosowanego układu konserwującego (Challenge test). Wysokiej jakości produkty kosmetyczne zawierają konserwanty tylko w bezpiecznych ilościach i starannie dobranych formach, a ich stężenie jest optymalnie dopasowane, tak aby odpowiednio zabezpieczyć produkt, ale nie obciążać skóry.

Regulacje prawne – konserwanty a prawo

Stosowanie konserwantów w kosmetykach jest ściśle regulowane przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 dotyczące produktów kosmetycznych. Dokument ten zawiera min.:

• Listę dozwolonych konserwantów (Załącznik V do rozporządzenia).
• Informację o maksymalnych dopuszczalnych stężeniach poszczególnych substancji w gotowym produkcie.
• Wymóg umieszczania na etykiecie wszystkich składników kosmetyku w tym konserwantów, by umożliwić świadomy wybór konsumentom.
• Zakaz stosowania niektórych substancji uznanych za niebezpieczne dla zdrowia człowieka.

Dodatkowo, każdy kosmetyk przed wprowadzeniem do obrotu musi przejść ocenę bezpieczeństwa dokonywaną przez Safety Assessora czyli wykwalifikowanego specjalistę, który opiniując wyrób kosmetyczny bierze pod uwagę również skuteczność zastosowanego układu konserwującego.